Huis van opsluiting en tuchtiging (5)
Polak

Puddingfabriek A.J. Polak
Het voormalige fabrieksgebouw aan de Viaductstraat in Groningen waar ooit puddingpoeder werd gemaakt

De puddingfabriek in Groningen (foto). Wat heeft die te maken met Geert Geerts Ebels, die op 32-jarige leeftijd in 1832 in de gevangenis in Leeuwarden overlijdt?
reclame pudding A.J.P.Deze puddingfabriek vindt zijn oorsprong in Wildervank. In deze plaats produceert vanaf 1899 een zekere Abraham Jozef Polak puddingpoeder onder de naam A.J.P. Vier jaar later, verhuist deze Abraham naar Groningen om aan de Hereweg de fabricage uit te breiden.
In 1932, honderd jaar na het overlijden van Geert Ebels, gaan de zaken goed en laten de zonen van Abraham een nieuw pand bouwen achter de Hereweg. Het pand op de foto.
reclame voor ranja van Calmer Polak
Abraham had ook een neef, Calmer Polak, die zich in Groningen toelegde op het maken van alcoholische dranken en limonadesiroop. De naam ‘ranja’, komt hier vandaan. Abraham werd de ‘droge’ en Calmer de ‘natte’ Polak genoemd.

En het verband met Geert Ebels? Beide neven hadden als gezamenlijke voorouder: Nathan Abrahams Polak (1763 – 1835). Hij was de vader die sliep terwijl zijn zonen drie gestolen korven met bijen kochten met daarop de initialen HR, van een zekere Geert Heggens, oftewel Geert Ebels.

Traditioneel
Handel was een traditioneel joods beroep. Ze hadden in het verleden ook niet veel keus. Tot 1798 moest je lid zijn van een gilde wilde je bepaalde beroepen uitvoeren. Joden mochten daar geen lid van worden. Daarnaast konden ze ook niet in loondienst, omdat ze dan op zaterdag ook moesten werken, en dat mocht niet van hun geloof. Ze waren dus aangewezen op vrije beroepen en beroepen die niet door gilden geregeld werden. Ze werden rondtrekkende handelaar (marskramer), slager, veehandelaar, muzikant en vilder. In veel dorpen waren joden in deze beroepen oververtegenwoordigd. De beroepen gingen vaak over van vader op zoon, vandaar dat bijvoorbeeld handel als een traditioneel joods beroep werd gezien.

Sabbat
Dat de koopmannen, vader Polak en zijn zonen, joods waren, was natuurlijk al uit de naam op te maken. Maar het bleek ook nog ergens anders uit. Het eerste proces verbaal waarbij de beide broers Isak en Jacob op vrijdagavond rond 21.00 uur verhoord werden, is namelijk niet door hen ondertekend. De zon was eind september op dat tijdstip al lang onder: het begin van de sabbat. En de broers verklaren in het proces verbaal dat zij wegens de sabbat niet mochten schrijven.

Bij het overlijden van de koopman Nathan Abraham Polak op 4 november 1835 is er een redelijke erfenis te verdelen. Er zijn twee stukken land van elk ruimt 2 hectare en zes huizen. En twaalf gulden per jaar aan pacht.

Geert Geerts Ebels verpatste zijn oneerlijke handel dus aan een welgestelde koopman. Helaas voor hem liep dat niet goed af en eindigde zijn leven in de gevangenis.

Terug>>



Verbetering in aflevering over de Cock

Het is niet zo gek dat ik de zin ‘Aangemelde persoon was gekleed met een zonder hoed.’ een beetje raar vond. Bij herlezing lijkt het mij logischer dat er staat: met een ronde hoed.

Bronnen en meer informatie
Het boek: Hak, pak en zak van Jan Kraak
Artikel over Gildes op wikipedia
De genealogische site Geni
De site van Kantoor Groningen (kantoorruimte is huidige bestemming van de puddingfabriek)
Een filmpje over de Polakken met Beno Hofman
De verhalen van Groningen over de Groningse ranja

Terug naar overzicht>> of ga naar: Deel 6: De romantiek